اماکن تاریخی اصفهان

میدان نقش جهان

میدان نقش جهان در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۱۳ به شماره ۱۰۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در اردیبهشت ۱۳۵۸ به شماره ۱۱۵ جزء نخستین آثار ایرانی بود که به‌عنوان میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت جهانی رسید.
تا پیش از دوره صفویه، باغی به نام نقش جهان وجود داشته‌است. در زمان شاه عباس دوم به دلیل شلوغ شدن بیش از حد بازار اطراف و فروشندگان تصمیم بر آن شد که علاوه بر میدان عتیق یا میدان کهنه و میدان شاه، میدان دیگری ساخته شود. این میدان که محلش بسیار نزدیک به میدان شاه و پشت مسجد شیخ لطف‌الله بود، میدان نو نام گرفت. از آنجا که عمارت قدیمی در باغ نقش جهان هم‌زمان با ساخت این میدان، تخریب و مصالح آن در آنجا استفاده شد، میدان نو را میدان نقش جهان نیز می‌نامیدند.
در گذر زمان هر دو میدان کهنه و نو تخریب و ناپدید شدند ولی میدان شاه پابرجا ماند. در سال‌های اخیر میدان کهنه بازسازی شده‌است اما میدان نو که زیبایی و جذابیت آن دو میدان را نداشت، به دست فراموشی سپرده شد و تنها نام مستعار آن، نقش جهان، تبدیل به نام دیگر میدان شاه یا میدان امام خمینی (ره ) شد.
بسیاری از جهانگردانی که در زمان‌های گذشته به توصیف شهر اصفهان پرداخته‌اند از شکوه و عظمت میدان نقش جهان سخن بسیار گفته‌اند و از بازدیدهای سفیران و نمایندگان خارجی و اتباع کشورهای دیگر در این میدان خاطراتی را شرح داده‌اند و بسیاری از مذاکرات تاریخی بین دولتمردان ایرانی و فرستادگان خارجی در میدان نقش جهان انجام می‌شد.
جغرافیا و مشخصات
میدان نقش جهان، میدانی مستطیل شکل درازای ۵۶۰ متر و پهنای ۱۶۰ متر (طول ۴۴۰ قدم و عرض ۱۶۰ قدم در مرکز شهر اصفهان است.
پیرامون میدان دویست حجره دو طبقه قرار دارد. افزون بر آن چهار بنای عالی‌قاپو، مسجد شاه، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه نیز در میانه چهار ضلع این مستطیل ساخته شده‌اند.
پیش از آن‌که شهر اصفهان به پایتختی ایران صفوی برگزیده شود در محل این میدان باغی گسترده و وسیع وجود داشته‌است به نام «نقش جهان». این باغ همچنین محل استقرار ساختمان‌های دولتی و کاخ فرمانروایان تیموری و آق‌قویونلوها بود. در آن زمان بخش میْدانی باغ، «در کوشک» نام داشت. این بخش در ضلع غربی میدان نقش جهان امروزی و در محل ساخت کاخ عالی قاپو قرار داشته‌است.
در دوران سلجوقیان، دست کم بخشی از باغ نقش جهان به نام میدان «کوشک» بوده‌است.
از ابتدای سلطنت شاه عباس اول، سطح میدان در اندازه بسیار بزرگتر از میدان کوشک سابق تسطیح شده و بارها آیین چراغانی و آتش‌بازی در آن برپا شده‌است. منابع گوناگون، بنای به شکل فعلی را در دوره سلطنت شاه عباس اول و به سال ۱۰۱۱ قمری دانسته‌اند . استاد محمدرضا و استاد علی‌اکبر اصفهانی، نام دو تن از معمارانی است که میدان را طرح‌ریزی نموده و آن را به شکل فعلی بنا نهاده‌اند. نام این دو معمار بر سردر بناهای پیرامونی میدان به چشم می‌خورد .
در طرح این میدان، از میدان سابق عتیق در اصفهان الگو برداری شد. بر روی هم رفته این نوع طراحی میدان، که از آن با نام میدان ایرانی نام برده می‌شود و پیوندی از بازار، مرکز حکومتی و محل مذهبی (مسجد) است، پیش از میدان نقش جهان نیز در اصفهان در میدان کهنه یا همان عتیق که الگوی اصلی میدان نقش جهان و قدیمی‌ترین نمونه این نوع از میدان است، در یزد در میدان امیرچخماق، در قزوین در میدان شاه و در تبریز در میدان صاحب آباد دارای سابقه بوده‌است.
در دوره قاجار، این میدان نیز مانند سایر بناهای تاریخی اصفهان مورد بی‌توجهی قرار گرفت. بخش‌هایی از میدان در طول دوران آشفتگی ایران از حمله اشرف افغان تا استقرار حکومت قاجاریه، تخریب شد. بخش‌هایی نیز از جمله عمارت نقاره‌خانه در دوره قاجار از میان رفت .
مسجد شیخ لطف الله، مسجد امام، سر درب بازار قیصریه و کاخ عالی قاپو میدان نقش جهان به جای میدان کوچکی که از دوران تیموریان باقی مانده بود احداث گردید. به هنگامی که دو مسجد امام و شیخ لطف الله و سردر بازار قیصریه ساخته شد این سه بنا با طاقهای متحدالشکل به هم مربوط شدند و با پایان یافتن میدان و خاتمه تزئینات، کف آن شن ریزی و مسطح شد. از این زمان بود که میدان برای انجام مسابقات و بازی های معمول آن عصر مانند چوگان و قاپوق اندازی مورد استفاده قرار می گرفت و سان و رژه سربازان و سپاهیان نیز در همین محل انجام می شد. دو ستون سنگی که در جلو مسجد امام واقع شده و قرینه آنها نیز روبروی بازار قیصریه قرار دارد بیانگر انجام بازی چوگان و سایر ورزش ها در میدان می باشد.
مسجد امام (مسجد شاه عباس سابق)
موقعیت: در ضلع جنوبی میدان نقش جهان اصفهان قرار دارد.
سال ساخت: ۱۰۲۰ هجری قمری به دستور و هزینه شاه عباس اول صفوی
معمار: استاد علی اکبر اصفهانی
مساحت: ۱۲۲۶۴ متر مربع
توضیحات: مسجد دارای صحن مرکزی با چهار ایوان در چهار جهت اصلی، رواق ها، گنبدخانه و شبستان، دو مدرسه با صحن و حجره، دو مناره به ارتفاع ۴۳ متر مشرف به میدان نقش جهان می باشد. کاشی کاری های مسجد در نوع خود بی نظیر هستند.
کاخ عالی قاپو
موقعیت: ضلع غربی میدان نقش جهان، روبروی مسجد شیخ لطف الله
توضیحات: از کاخهای عهد صفوی است که به فرمان شاه عباس اول در ۶ طبقه با تزئینات منحصر به فرد ساخته شده است.
مسجد شیخ لطف الله
موقعیت: ضلع شرقی میدان نقش جهان و مقابل عمارت عالی قاپو .
توضیحات: از شاهکارهای معماری و کاشیکاری قرن ۱۱ هجری که به فرمان شاه عباس ساخته شد.
شرح حال: شیخ لطف الله از علمای بزرگ شیعه از جبل عامل لبنان بود. وی به دعوت شاه عباس اول مقیم اصفهان شد و این مسجد برای تدریس و نماز به وی اختصاص داده شده بود.
توحید خانه
موقعیت: ضلع غربی میدان نقش جهان و پشت کاخ عالی قاپو و متصل به آن.
قدمت بنا: دوره صفویه
توضیحات: محل تجمع و ظاهرا مسکن صوفیان بوده است. این بنا در دوره پهلوی در اختیار شهربانی قرار گرفت و از آن به عنوان زندان مورد استفاده بود. تا اینکه در سال ۱۳۵۶ شمسی تحویل وزارت فرهنگ و هنر گردید و از آن طریق در اختیار دانشگاه هنر قرار گرفت.
کاخ چهلستون
قدمت بنا: در زمان شاه عباس اول و دوم (۱۰۵۷ هجری) ساخته شده است. توضیحات: بنایی مستطیل شکل دارای ایوانی رفیع با ۱۸ ستون از درخت چنار، تالار آئینه و اطاق هایی در شمال و جنوب می باشد. نقاشی های داخل ساختمان از نظر هنری دارای ارزش بسزایی است. گفته شده این کاخ قسمتی از باغ نقش جهان بوده است. در ضمن، شیرهای سنگی چهار گوشه حوض مرکزی به عهد صفویه تعلق دارد.
مسجد جامع اصفهان
موقعیت: ضلع غربی خیابان هاتف و انتهای بازار بزرگ.
قدمت بنا: بنای اولیه مسجد مربوط به قرن دوم هجری است.
توضیحات: به جامع عتيق و مسجد جمعه نیز معروف است. از برجسته ترین آثار معماری ایران و جهان می باشد. در کنار در ورودی شمال شرقی، کتیبه ای آجری به خط کوفی است که حکایت از تعمیر مسجد پس از آتش سوزی سال ۵۱۵ ق دارد. در وسط صحن مسجد دو حوض، یکی به شکل مربع در مرکز و دیگری چند ضلعی در قسمت شمال آن قرار دارد. در بالای حوض مربع سکویی با چهار ستون از ساخته دوره سلطان محمد خدابنده صفوی مورخ ۹۸۵ ق واقع است. بخشی هایی از مسجد و بازار اصفهان در اسفند ۱۳۶۳ مورد حمله جنگنده های ارتش جنایتکارعراق قرار گرفت که در نتیجه آن، ۱۴ طاق از شبستان جنوب شرقی به طور کامل ویران گردید. البته این خرابی توسط متخصصان ایرانی تعمیر و بازسازی شده است. در بهمن ماه ۱۳۶۵ نیز ضلع جنوب غربی و سر در شرقی مسجد در معرض حملات هوایی ارتش جنایتکار عراق قرار گرفت و آسیب هایی به این بخش ها وارد آمد.
آرامگاه علامه مجلسی
موقعیت: شمال غربی مسجد جامع اصفهان
توضیحات: در این آرامگاه مدفن چند عالم شیعه مانند آخوند ملا محمد تقی مجلسی (۱۱هجری) و فرزندش آخوند ملا محمد باقر مجلسی صاحب بحار الانوار است.
محمدباقر مجلسی متولد ۱۰۳۷ و متوفی ۱۹۱۱ در بقعه پدرش و در جوار او دفن شده است.
بقعه شهشهان
موقعیت: محله شهشهان در مجاورت مسجد جمعه اصفهان.
توضیحات: مجموعه شامل بقعه ، مدرسه و حسینیه می باشد. در داخل اتاق اصلی بقعه چند قبر سکو مانند وجود دارد که از آن شاه علاء الدين محمد از سادات و اشراف اصفهان مَتوفی ۸۵۰ ق و جمعی از اولاد و نوادگان وی.
قدمت بنا: قرن نهم هجری.
بقعه توسط سلطان محمد بهادر در سال های ۸۵۰ تا ۸۵۲ ق ساخته شده است.
امامزاده اسماعیل
موقعیت: حاشیه شرقی خیابان هاتف، روبروی امامزاده جعفر
شجره نامه: اسماعيل بن زید بن حسن بن حسن بن على بن ابیطالب (ع ) است.
قدمت بنا: بنای امامزاده نمونه ای از معماری و تزئینات سلجوقی و صفوی است.
آرامگاه شعیای نبی
موقعیت: در جوار مجموعه بناهای امامزاده اسماعیل
توضیحات: دارای بقعه، گنبد خانه بزرگ، مرقد و مسجد مربوط به قرن اول و معماری موجود نیز به دوره سلجوقی باز می گردد. گویند مسجد توسط ابو عباس مفتی به روزگار امام علی (ع) بنا شده است. در ضمن صاحب قبر به شعيا (اشعیا)، یکی از پیامبران بنی اسراییل دانسته شده که نسبش به حضرت یعقوب (ع ) می رسد. در بیت المقدس زندگی می کرده و قبل از حضرت زکریا (ع) به رسالت مبعوث شده است.
امامزاده جعفر
موقعیت: حاشیه غربی خیابان هاتف، مقابل کوچه امامزاده اسماعیل و شعیای نبی
شجره نامه: جعفربن سید مرتضی از اعقاب امام سجاد(ع) است . وی متوفای ۷۲۵ هجری است.
قدمت بنا: قرن هشتم هجری
توضیحات: مناره مسجد علی دارای کتیبه هایی به خط کوفی می باشد و از مناره های معروف و تاریخی شهر اصفهان به شمار می رود.
امامزاده هارون ولایت (هارونیه)
موقعیت: نزدیکی خیابان هاتف
شجره نامه: از نسل امام علی النقی (ع)
قدمت بنا: دوره صفویه و قاجاریه
توضیحات: بقعه دارای ضریح و دو صحن می باشد.
مسجد علی اصفهان
موقعیت: میدان قدیم اصفهان، یکی از خیابان های فرعی منشعب از خیابان هاتف در نزدیکی مسجد جامع و مجاور مقبره هارون ولایت واقع گردیده است.
قدمت بنا: قرن ۶ هجری
توضیحات: مناره مسجد علی دارای کتیبه هایی به خط کوفی می باشد و از مناره های معروف و تاریخی شهر اصفهان به شمار می رود.
امامزاده عبد الله (شوری)
موقعیت: محله دردشت اصفهان
قدمت بنا: دوره صفویه
امامزاده کرّار
موقعیت: بوزان، واقع در ۳ کیلومتری شرق اصفهان
شجره نامه: از نسل امام صادق (ع)
قدمت بنا: قرن ششم
مسجد صفا
موقعیت: محله شهشهان، نزدیک بقعه شهشهان اصفهان
قدمت بنا: در سال ۱۲۹۰ ق به همت محمد علی بن محمد باقر گلستانه ساخته شده است.
بقعه ساروتقی
موقعیت: محله جویباره اصفهان
شرح حال: محل دفن ساروتقی میرزا تقی خان صدر اعظم صفوی مقتول سال ۱۰۵۵ق است.
بقعه ست فاطمه (ص)
موقعیت: قسمت شمالی محله چهارسوی شیرازی های خیابان دکتر بهشتی فعلی
شجره نامه: برخی معتقدند محل دفن فاطمه صغری دختر امام موسی کاظم(ع) می باشد. البته در تاریخ انساب نوزده دختر به امام هفتم نسبت داده شده است که در بین آنان دو تن به نام های فاطمه کبری و فاطمه صغری وجود دارد. آنچه مسلم است این که از آمدن فاطمه دختر امام موسی (ع)معروف به حضرت معصومه (ع) که مزار شریفش در قم است ولی هجرت دومین فرزند ایشان به ایران به نام فاطمه صغری (ص) در کتب انساب ذکر نشده است.
توضیحات: بقعه دیگری با گنبدی کوچک به امامزاده متصل است که در آن چند تن از سادات صفوی مدفونند.
مسجد سعيد بن جبير
موقعیت: درب امام اصفهان، خیابان ابن سینا، جنب بیمارستان امین
قدمت بنا: بنای مسجد به قرون اولیه هجری منسوب است.
شرح حال: سعید بن جبیر در سال ۸۱ هجری به همراه عبدالرحمن اشعثی به اصفهان آمده و مدتی در این محل عبادت می نمود. اصل او حبشی است. قرائت قرآن را نزد ابن عباس آموخت. در سال ۹۵ هجری و در سن ۴۹ سالگی به دست حجاج بن یوسف ثقفی به شهادت رسید. او از پیروان مخلص امام سجاد (ع) بود.
آرامگاه بابا قاسم
موقعیت: غرب خیابان هاتف و در حدود ۵۰۰ متری مسجد عتیق در کوچه باباقاسم قرار دارد.
شرح حال: بابا قاسم از عرفای قرن هشتم است که در سال ۷۴۰ هجری قمری در گذشت.
توضیحات: مدرسه امامیه نیز در مجاورت مقبره باباقاسم واقع است. این مدرسه از ساخته های قرن هشتم هجری و گفته شده از قدیمی ترین مدارس طلبه نشین اصفهان می باشد. این مدرسه توسط یکی از مریدان بابا قاسم به نام سليمان بن ابی الحسن طالوت دامغانی در سال ۷۲۵ هجری قمری برای تدریس او ساخته است. بعد از مرگ بابا قاسم همین شخص نیز در سال ۷۴۱ هجری قمری مقبره بابا قاسم را در مجاورت مدرسه ساخت. در ضمن، در داخل بقعه سنگ قبری از قرن دهم هجری متعلق به پهلوان میرزا علی بن استاد حیدر فوطه باف وجود دارد.
مسجد مقصود بیک و آرامگاه میرعماد
موقعیت: کوچه تکیه ظلمات، قسمت شمال شرقی میدان نقش جهان
قدمت بنا: دوره صفویه
توضیحات: میر محمد بن حسین حسنی سیفی قزوینی ملقب به عماد الملک و مشهور به میر، خطاط معروف ایران متوفی ۱۰۲۴ ق و یکی از بزرگ ترین نویسندگان خط نستعلیق بوده است. وی در ضلع شرقی صحن کوچک مسجد مقصود بیک دفن شده است.
بقعه على بن سهل
موقعیت: محله طوقچی اصفهان
شرح حال: وی یکی از عرفای بزرگ متوفای ۳۰۷ق است. به گفته ابن بطوطه در سفر خود به اصفهان به زیارت بقعه می رود و در آنجا منزل می کند. او را شاگرد شیخ جنید نیز معرفی کرده است.
امامزاده باقر (ع)
موقعیت: کنار چهار باغ خواجو
شجره نامه: برخی معتقدند که وی از احفاد امام موسی بن جعفر (ع) می باشد.
قدمت بنا: زمان قاجاریه
آرامگاه بابا رکن الدین
موقعیت: ضلع جنوبی زاینده رود و مجاور جاده قدیم شیراز، در آرامستان قدیمی تخت پولاد اصفهان قرار دارد.
قدمت بنا: بنای آرامگاه به فرمان شاه عباس صفوی ساخته شد.
شرح حال: از عرفای مشهور قرن هشتم قمری به نام بابا رکن الدین مسعود بن عبدالله بیضاوی متوفی سال ۷۶۹ قمری است.
آرامگاه میرفندرسکی
موقعیت: تکیه میر، تخت پولاد اصفهان
شرح حال: میر ابوالقاسم فندرسکی فرزند میرزا بیک بن صدر الدین موسوی حسینی فندرسکی، از حکیمان بزرگ قرن یازدهم قمری است.

بقعه میرزا رفیعا
موقعیت: حاشیه فرودگاه اصفهان که سابقاً قسمتی از تخت پولاد یعنی قبرستان قدیمی اصفهان محسوب می شده است.
شرح حال: میرزا رفیعا از علمای بزرگ دوره سلطنت شاه سلیمان بوده که در سال ۱۰۸۲ ق بر آرامگاه او بقعه مزبور را ساخته اند.
مسجد آقا میرزا چهارسوقی
موقعیت: محله چهارسوی اصفهان
شرح حال: آقا میرزا محمد باقر چهارسوقی از اعاظم فقها بوده است.
قدمت بنا: اواخر قرن سیزدهم هجری
مسجد آقا میرزا محمد هاشم
موقعیت: محله چهارسوی شیرازی های اصفهان
قدمت بنا: دوره قاجاریه
مسجد قطبيه
موقعیت: محله چهارسوی اصفهان و مجاور خیابان امام
قدمت بنا: در دوره صفویه، توسط قطب الدین علی باب دشتی ساخته شده است.
مسجد آقا نور
موقعیت: محله دردشت اصفهان
قدمت بنای اولیه: دوره صفویه سپس قاجاریه
توضیحات: این مسجد در بهمن ماه ۱۳۶۵ ش در معرض حملات هوایی ارتش جنایتکار عراق قرار گرفت که در نتیجه آن، خرابی هایی در صفه جنوبی، لنگه طاق ها، تزئینات کاشی و آیینه و گلدسته مسجد ایجاد شد که بعدها مجدداً مرمت گردید.
مسجد ایلچی
موقعیت: اصفهان، خیابان حافظ (احمد آباد)
قدمت بنا: دوره صفویه
سایر توضیحات: مسجد به فرمان صاحب سلطان بیگم دختر حکیم نظام الدین محمد ملقب به حکیم الملک ایلچی ساخته شده است.
مسجد جارچی
موقعیت: بازار بزرگ اصفهان
قدمت بنا: در سال ۱۰۱۹ ق به وسیله ملک سلطان جارچی باشی شاه عباس اول صفوی ساخته شده است.
مسجد حکیم اصفهان
مسجد حکیم
موقعیت: محله قدیمی اصفهان باب الدشت، در انتهای بازار رنگرزان
قدمت بنا: به هزینه محمد داوود معروف به تقرب خان از پزشکان شاه عباس دوم و شاه صفی در سال ۱۰۷۳ق ساخته شده است.و در مجاورت آن مدرسه علمیه و بقعه عالم ربانی و مرجع تقلید شیعیان جهان حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ محمد ابراهیم کلباسی (ره ) و حضرت آیت الله شیخ محمد کلباسی (ره ) و دیگر بزرگان نامدار اصفهان واقع گردیده است .
مسجد فتح
موقعیت: محله قدیمی باب الدشت اصفهان
قدمت بنا: به وسیله عالم ربانی ابو الفتوح محمد در سال ۹۸۷ق بنا گردیده است.
آرامگاه حضرت یوشع نبی (ع)
موقعیت: قبرستان قدیمی تخت فولاد اصفهان، خیابان امام سجاد (ع)
شرح حال: وی در زمان کوروش به همراه سایر اسیران بابل از اسارت بخت النصر به ایران کوچید. این پیامبر را نباید با یوشع بن نون وصی حضرت موسی (ع) اشتباه کرد. چون قبر يوشع بن نون در جبل لبنان و در حوالی طيبه قرار دارد.
توضیحات: در حال حاضر تنها سنگ قبر مزار باقی مانده است.
آرامگاه آقاحسین خوانساری (قبه العلماء)
موقعیت: قبرستان قدیمی اصفهان، تخت پولاد در ساحل جنوبی زاینده رود
قدمت بنا: دوره صفویه
شرح حال: آقا حسین و فرزندش آقا جمال خوانساری هر دو از علمای بزرگ و مورد احترام دربار صفوی بوده اند. آقا حسین صاحب تألیفات متعدد و شاعر نیز بوده است. وی در سال ۱۰۱۶ متولد شد و در سال ۱۰۹۹ قمری در گذشت.
توضیحات: در داخل بقعه تعداد دیگری از علمای دوره بعد نیز مدفون هستند و به همین خاطر بدان قبه العلماء هم می گویند.
سید محمد باقر اصفهانی (خاتون آبادی)
موقعیت: تخت فولاد اصفهان
شجره نامه: با ۲۲ واسطه به امام زین العابدین (ع) می رسد.
شرح حال: به تعبیر علامه امینی، دانشمندی متبحر و صاحب آثار ارزشمند از جمله ترجمه مکارم الاخلاق بود. در مدرسه چهار باغ اصفهان تدریس می کرد. در سال ۱۱۲۷ هجری به شهادت رسید و کنار پدرش به خاک سپرده شد. پدر او امیر محمد اسماعیل دانشمندی فاضل ، در مسجد جامع اصفهان تدریس می کرد و در سال ۱۱۱۶ هجری در سن ۸۵ سالگی درگذشته است.
فاضل هندی
موقعیت: شرق بقعه تخت فولاد
شرح حال: محمد بن حسن بن محمد اصفهانی، در آغاز جوانی به درجه اجتهاد رسید و صاحب کتاب کشف اللثام في شرح كتاب قواعد الاحکام بود. در هند نشو ونمو کرد و در سال ۱۱۳۷ در اصفهان در گذشت.

امامزاده احمد بن علی
موقعیت: اصفهان، خیابان محله خواجو
شجره نامه: وی فرزند علی بن محمد باقر (ع) که معروف به امامزاده مشهد اردهال می باشد.
امامزاده احمد
موقعیت: محله حسن آباد اصفهان، کوچه امامزاده احمد
شجره نامه: نسب وی به قولی به امام سجاد(ع) و به قولی به امام محمد باقر(ع) می رسد.
قدمت بنا: قرن ششم هجری
توضیحات: حجره آرامگاه همدم السلطنه دختر میرزا تقی خان امیر کبیر نیز در این بقعه وجود دارد.
مسجد دروازه حسن آباد
موقعیت: ابتدای دروازه حسن آباد اصفهان
قدمت بنا: در زمان محمد شاه قاجار به وسیله مشهدی حسن سلمانی ساخته شده است.
قلعه حسن آباد
موقعیت: نزدیکی روستای حسن آباد، در پایین کوه و کنار رودخانه زاینده رود واقع است.
توضیحات: گفته شده این قلعه خشتی مورد استفاده پیروان اسماعیلیه بوده است.
مسجد بزرگ ساروتقی
موقعیت: بین بازار مقصود بیک و بازارچه حسن آباد و در مجاورت امامزاده احمد واقع شده است.
قدمت بنا: در سال ۱۰۵۳ هجری توسط محمدتقی فرزند هدایت الله تبریزی معروف به ساروتقی صدر اعظم شاه صفی و شاه عباس دوم و مقتول ۱۰۵۵ق ساخته شده است.
مسجد سید اصفهان
موقعیت: محله بید آباد، جنب بازار چه بید آباد
قدمت بنا: از بزرگ ترین و معروف ترین مساجد اصفهان در قرن سیزدهم هجری است که به وسیله حجت الاسلام حاج سید محمد باقر شفتی از روحانیون بزرگ اصفهان ساخته شده است.
سایر توضیحات: تالار تدریس و آرامگاه حجت الاسلام شفتی از آثار مهم مسجد می باشد.
مسجد لنبان
موقعیت: محله قدیمی گنبان اصفهان
قدمت بنا: در زمان صفویه بر روی بقایای مسجدی از قرن هشتم هجری ساخته شده است.
توضیحات: منبر مسجد معروف به منبر صاحب الزمان مورخ ۱۱۱۴ ق نفیس ترین منابر عهد صفوی است.
مسجد مصری
موقعیت: انتهای محله جوباره و نزدیک قبرستان شور در کوچه مصری واقع شده است.
قدمت بنا: مسجد در سال ۱۰۶۱ق توسط حاج میرزاخان مشهور به تاجر مصری ساخته شده است.
مسجد نمکی
موقعیت: اصفهان، میدان میر، کوچه نمکی
قدمت بنا: در زمان شاه عباس دوم و توسط حاجیه شاه خانم دختر میرزا احمد بیک نمکی ساخته شده است.
درب امام
موقعیت: محله چمبلان (سنبلان) اصفهان
شرح حال: محل دفن دو امامزاده به نام های ابراهیم بطحا طباطبایی و سید علی ملقب به زین العابدین می باشد.
قدمت بنا: قرن نهم هجری
آرامگاه راشد بالله
موقعیت: شهرستان قدیم جی ، بر ساحل زاینده رود
شرح حال: داخل گنبد دو قبر وجود دارد. به اعتقاد اهالی روستا متعلق به امامزادگان ابراهيم و حسین بن حسن بن علی می باشد در حالی که به اعتقاد مورخان از قبیل حموی صاحب کتاب معجم البلدان مقبره را به راشد بالله خليفه عباسی می دانند که در سال ۵۳۲ قمری به دست باطنيه به قتل رسیده و در این محل دفن شده است.
توضیحات: بقعه در سال ۱۳۱۶ قمری به وسیله افتخار الدوله بانوی قاجار تعمیر گردیده است.
آرامگاه خواجه نظام الملک
موقعیت: کوی دار البطيخ میدان میر اصفهان
شرح حال: از رجال مهم علم و ادب و سیاست قرن پنجم هجری، وزارت ملکشاه سلجوقی را عهده دار بود.
توضیحات: در کنار او قبر ترکان خاتون همسر ملکشاه سلجوقی نیز وجود دارد. فرزندان ملکشاه یعنی برکیارق، سلطان محمد و سلطان محمود هم در اینجا مدفونند.
آرامگاه صائب تبریزی
موقعیت: باغ تکیه مشرف به نهر نیاصرم
شرح حال: شاعر بلند پایه سبک هندی متولد ۱۰۱۶ و متوفای ۱۰۸۱ در باغ شخصی خودش دفن شده است. در ضمن، فرزند ونواده او یعنی میرزا رحیم و میرزا محمد نیز در کنارش مدفون هستند.
مهم ترین پل های شهر اصفهان
علت نامگذاری زاینده رود به این نام بدین جهت است که در طول مسیر خود باغات و کشتزارهای فراوانی را آباد و زنده می کند. به همین خاطر به این رود زنده رود نیز می گویند. بخش اعظم آب زاینده رود وارد اصفهان می شود.
بر روی زاینده رود چندین پل تاریخی از زمان صفویان و قبل از آن بر جا مانده است. این پل ها هر کدام جذبه گردشگری خاصی پیدا کرده اند. مهم ترین آنها عبارتند از:
توضیحات: این پل از قدیمی ترین پل های زاینده رود است و متعلق به دوره ساسانیان می باشد ولی ساختمان روی پل مربوط به دوره اسلامی است. پل دارای ۱۱ چشمه، در روزگار قدیم تنها پلی بود که اصفهان را به جاده شیراز متصل می ساخته است.

سی و سه پل
موقعیت: انتهای جنوبی خیابان چهارباغ
سایر توضیحات: از پل های زیبا و جالبی است که در دوران صفویه بر روی زاینده رود احداث گردیده است.
در گذشته «پل جلفا» سپس «الله وردیخان» نامیده می شده است. این پل که چهارباغ عباسی را به چهار باغ بالا متصل می کند قبلا ۴۰ چشمه داشته اما امروز بیش از سی و سه چشمه آن باقی نمانده است و بقیه آنها مسدود شده اند. پل ۲۹۵ متر طول و 75/13 متر عرض دارد و در زمره اولین آثاری است که شاه عباس اول دستور ساختن آن را داده است. در طرفین پل معبر باریک مسقفی است که در سراسر طول پل دیده می شود. سی و سه پل دارای یک پیاده رو برای گردش در بالا و یک پیاده رو در پایین است. پیاده رو پائین گذرگاه مسقفی است که میان پایه های مرکزی پل و به فاصله کمی از بستر رودخانه ایجاد شده است.
پل سعادت آباد (پل چوبی)
موقعیت: در فاصله دو پل الله وردی خان و پل خواجو
توضیحات: این پل از بناهای دوره شاه عباس ثانی است.
پل خواجو اصفهان
موقعیت: انتهای شرقی خیابان کمال اسماعيل سایر توضیحات: این پل در اواخر دوره تیموری ساخته شد و به فرمان شاه عباس دوم به اتمام رسید. برای اقامت موقتی شاه صفوی و خانواده او در وسط پل ساختمان مخصوص به نام بیگلر بیگی بنا شده است. نام این پل در زمان صفویه پل شاهی بود و خواجو نامی است که طی دو قرن اخیر به مناسبت مجاورت با محله خواجو به آن اطلاق شد. پل دارای ۲۴ چشمه و به طول ۱۳۲ متر و عرض ۱۲ متر می باشد.
کلیسای وانک
موقعیت: محله جلفا. جنوب اصفهان، چهارراه حکیم نظامی، خیابان نظر شرقی
قدمت بنا: ۱۰۶۵ هجری/ ۱۶۵۴ میلادی
سایر توضیحات: این کلیسا به سن سو نیز معروف است. داخل کلیسا و تمام دیوارهای اطراف و جوانب آن تزئینات و نقاشی رنگ روغن و آب طلا و تصاویری از زندگی مسیح متأثر از نقاشی ایتالیایی تزئین شده است. روبروی در اصلی کلیسا برج ناقوس کلیسا قرار دارد که در زمان شاه سلطان حسین صفوی ساخته شده است.
در گوشه حیات کلیسا و روبروی برج ناقوس، ستون بلندی از سنگ یادبود قتل عام ارامنه سال ۱۹۲۵ میلادی است.
در صحن کلیسا تعدادی از ارامنه مشهور از جمله چند اسقف اعظم و نمایندگان سیاسی کشورهای اروپایی که در اصفهان در گذشته اند به خاک سپرده شده اند.
موزه کلیسا در سال ۱۳۲۲ ق/ ۱۹۰۵ میلادی ساخته شده و حاوی آثار ارزنده تاریخی است.
منار جنبان (آرامگاه عمو عبدالله)
موقعیت: ۶۰ کیلومتری غرب شهر اصفهان در سر راه نجف آباد.
سایر توضیحات: ساختمان دو مناره جنبان به ارتفاع ۷ متر بر روی قبر عمو عبد الله و در طرفین ایوان ساخته شده است.
با جنباندن یکی از مناره ها لرزشی در مناره دیگری مشاهده می شود.
عمو عبد الله بن محمد بن محمود از عرفای قرن هفتم هجری بوده که در سال ۷۱۶ قمری در گذشته است.
آتشکده
موقعیت: جاده اصفهان به نجف آباد (حدود ۷ کیلومتری اصفهان)، نزدیکی منارجنبان، بر فراز تپه ای سنگی و مشرف بر رودخانه زاینده رود قرار دارد.
قدمت بنا: احتمالا به دوره اشکانی یا ساسانیان تعلق دارد.
توضیحات: گویند از جمله کهن ترین بناهای تاریخی اصفهان است بر فراز کوهی که ۱۶۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. براساس مطالعات باستان شناسان پیشینه آن به دوران ایلام باستان برمی گردد و در دوران ساسانیان آتش ایین زرتشت بر فراز آن روشن بوده است
حمام علی قلی آقا
موقعیت: میدان تختی، خیابان مسجد سید. بعد از خیابان طيب. اولین مسیر فرعی به سمت راست
قدمت بنا: این حمام به همراه مجموعه بناهای عمومی دیگر از جمله مسجد و بازارچه از دوره صفویه باقی مانده است. بانی این بناها علی قلی آقا از خواجگان حرم شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی بوده است. با استناد به دو کتیبه موجود در مسجد علی قلی آقا این حمام حدود ۳۰۵ سال قدمت دارد.
توضیحات: این بنا از دو حمام بزرگ و کوچک تشکیل شده است. هر یک از این دو حمام دارای گرمخانه است و در حمام بزرگ فضای مهم دیگری موسوم به چال حوض نیز وجود دارد.
حمام شیخ بهایی
موقعیت: در میان مسجد جامع و هارونیه در بازار کهنه نزدیک بقعه معروف به درب امام واقع شده است. توضیحات: یکی از نمونه کارهای شیخ بهایی نخست تقسیم آب زاینده رود به محلات اصفهان و روستاهای مجاور رودخانه است که معروف است هیئتی در آن زمان از جانب شاه عباس به ریاست شیخ بهائی مأمور شد. یکی دیگر از کارهای که به جناب شیخ بهائی نسبت می دهند، ساختمان گلخن گرمابه ای است که هنوز در اصفهان مانده و به حمام شیخ بهائی یا حمام شیخ معروف است. مردم اصفهان از دیر باز همواره عقیده داشتند که گلخن آن گرمابه را بهائی چنان ساخته که با شمعی گرم می شد. در زیر پاتیل گلخن فضای خالی تعبیه کرده و شمعی روشن زیر آن گذاشته و آن فضا را بسته بود و شمع تا مدت های مدید همچنان می سوخت و آب حمام به این وسیله گرم می شد. او خود گفته بود که اگر روزی آن فضا را بشکافند، شمع خاموش می شود و گلخن از کار می افتد. می گویند باستانشناسان خارجی برای فهمیدن روش کار این گرمابه دیوار آن را شکافتند و شمع از کار افتاد. باستانشناسان امروزی معتقدند که دلیل گرم شدن گرمابه با یک شمع کانالی بود که شیخ بهایی در بالای شمع تعبیه کرده بود. این کانال در حقیقت لوله تهویه فاضلاب حمام بود که گازهای آن بر اثر شعله شمع شعله ور می شد و آب را گرم می کرد. همچنین طراحی منار جنبان اصفهان که هم اکنون نیز پا برجاست به او نسبت داده می شود. شیخ بهائی در سال ۱۰۳۱ قمری در اصفهان در گذشت و بنابر وصیت خودش جنازه او را به مشهد بردند و در جوار مرقد مطهر حضرت علی بن موسی الرضا عليه السلام جنب موزه آستان قدس دفن کردند.
بقعه پیر بکران
موقعیت: روستای بکران واقع در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی اصفهان
قدمت اولیه بنا: قرن ۸ هجری
شرح حال: محمد بن بکران از عرفای مشهور و مدرسین قرن هشتم هجری است.
امامزاده ابراهیم ( ع)
موقعیت: ۲۴ کیلومتری شرق اصفهان، روستای زمان آباد.
شجره نامه: از نسل امام کاظم(ع)
قدمت بنا: دوره صفویه
مسجد دشتی
موقعیت: روستای بر آن واقع در ۱۸ کیلومتری اصفهان.
قدمت بنا: دوران مغول و قرن هشتم هجری است.
قلعه مورچه خورت و امامزاده على
موقعیت: روستای مورچه خورت واقع در ۵۰ کیلومتری اصفهان.
توضیحات: قلعه دارای ۸ برج گلی و خشتی و ۳ دروازه می باشد. در ضمن بقعه امامزاده علی در این قلعه قرار دارد.
جاذبه‌های تاریخی شهر اصفهان
اصفهان سرشار از آثار هنری و تاریخی است که میدان نقش‌جهان، مسجد شاه، سی و سه پل، پل خواجو، پل مارنان، مسجد جامع، مسجد سیّد، مسجد شیخ لطف‌الله، منار جنبان، برج کبوترخانه، گذر چهارباغ عباسی، سبزه میدان، کاخ چهلستون، آتشگاه اصفهان، کاخ عالی‌قاپو، کاخ هشت بهشت، کلیسای وانک، حمام علیقلی آقا، مدرسه چهارباغ و هتل عباسی از بارزترین آن‌ها هستند.
پل‌های شهر اصفهان
سی و سه پل، پل چوبی، پل شهرستان، پل مارنان، سی و سه پل یا پل الله وردی خان و پل خواجو از پلهای معروف اصفهان هستند.
بازارهای اصفهان
بازار اصفهان، بازار قیصریه اصفهان، بازار شاهی، بازار بیدآباد، بازار ریسمان، بازار غاز و بازارهای اطراف میدان نقش‌جهان: بازار مسگرها، بازار هنر، بازار ترکش‌دوزها، بازار کلاهدوزها، بازار لواف‌ها و بازار آهنگرها
مسجدهای اصفهان
مسجد حکیم ، مسجد جامع، مسجد رکن الملک، مسجد علی، مسجد شاه، مسجد حاج محمد جعفرآباده‌ای، مسجد علیقلی‌آقا، مسجد قطبیه، مسجد آقانور، مسجد در کوشک، مسجد ذکرالله، مسجد مقصودبیک، مسجد ایلچی، مسجد آقا نور، مسجد سید، مسجد رحیم خان، مسجد صفا، مسجد ذوالفقار، مسجد دروازه نو – خان، مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد مصری، مسجد ساروتقی، مسجد کمرزرین، مسجد ابوذر، مسجد لنبان، مسجد المهدی، مسجد سیدالعراقین و مسجد جامع کوله پارچه از جمله مسجدهای دیدنی این شهر هستند.
محله‌های اصفهان
جروکان، عاشق آباد، مارنان، چرخاب، خواجو، تل واژگون، قلعه تبرک، شهشهان، دستگرده (فروغی)، پاچنار، بید آباد، علی قلی آقا، شیْش، در کوشک، محله نو، جوزدان، الیادران، چهارسوق شیرازی‌ها، لنبان، ناژوان، زهران، جاوان، آفاران، برزان، ولدان، خوراسگان، کوله پارچه، تخت فولاد، هزارجریب، ابر، بوزان، کنگاز، سیچان، دستگرد خیار، قائمیه، ماربین، گورتان، شیخ یوسف، طوقچی، جویباره، جلفا، جی، دردشت، رهنان، کارلادان ،کنگاز، گارماسه، نصرآباد، محله مرداویج، لادان، مفت آباد، لمجیر، جوی آباد، دارک، حصه، زینبیه (اصفهان)، احمدآباد، محله دهنو، ملک شهر، مارچین، حسین‌آباد، هفتون، عباس‌آباد، در کوشک، سرلت، علی‌قلی‌آقا، بیدآباد، کوجان، گرکان، اندوان، کساره، تل باسکون، پل بلند، ملک شهر، خانه اصفهان، قلمستان، فردوان، پرتمان، احمدآباد. سروش، پایین دروازه، جاده گودالی، پوزوه، کردآباد، پل شهرستان، فینارت، ردون، شیش راه، قهجاورستان، جاوان بالا، جاوان پایین، دهچی، الیادران، شمس‌آباد، نصرآباد، آتشگاه، بابوکان، دهنو، پاقلعه، لمجیر، جوب شاه.
خانه‌های قدیمی شهر اصفهان
به علت وجود بافت قدیمی و معماری زیبای شهر اصفهان، خانه‌های قدیمی بسیاری در این شهر وجود دارد. برخی از این خانه‌ها امروزه توسط میراث فرهنگی بازسازی شده و به صورت موزه درآمده‌است. همچنین برخی از این سراهای قدیمی با تغییر کاربری در حال استفاده می‌باشد. تالار تیموری (موزه تاریخ ملی) به عنوان موزه تاریخ ملی، توحیدخانه به عنوان دانشکده معماری دانشگاه هنر اصفهان و عمارت رکیب خانه به عنوان موزه هنرهای معاصر اصفهان مورد استفاده و بهره‌برداری است. خانه‌های: حاج رسولی‌ها، شیخ الاسلام، خانه مشروطه، حاج مصورالملکی، یداللهی، عاصمی اصفهانی، قدسی، خانه نیلفروشان، مجتهدزاده، حقیقی، داوید (داود)،سوکیاس، مارتا پیترز، پطروس، سرتیپی، منعمیان، وثیق انصاری، بهشتیان، اعلم و قزوینی‌ها از خانه‌های قدیمی و دیدنی اصفهان می‌باشد. همچنین بتازگی بدست زوجی ایرانی و غیر اصفهانی خریداری و بازسازی شده که باعث حفظ و بقای آن گشته‌است. این خانه دارای سابقه‌ای پانصد ساله می‌باشد که ابتدا به عمه شاه عباس تعلق داشته‌است. موقعیت این اثر تاریخی در نزدیکی مسجد جامع اصفهان و حمام شیخ بهایی است که در مرکز بافت تاریخی شهر قرار گرفته‌است.

جاذبه‌های مذهبی اصفهان
خانقاه‌های اصفهان
از دیرباز در شهر اصفهان تعدادی خانقاه متعلق به فرقه‌های مختلف درویشان وجود داشته‌است. البته بعضی از خانقاه‌ها فعال می‌باشند که خانقاه علی بن سهل واقع بر سر آرامگاه وی از آن جمله می‌باشد.
کلیساهای اصفهان
در این شهر کلیساها و کنیسه‌های زیادی وجود دارد که بخش عمده‌ای از کلیساها در منطقه جلفا می‌باشند. برخی از کلیساهای شهر از سده هفده میلادی به جای مانده‌اند که شهره‌ترین و قدیمی‌ترین آنان کلیسای وانک، کلیسای مریم مقدس، کلیسای گئورگ، کلیسای حضرت لوقا، کلیسای هاکوپ، کلیسای بیت لحم، کلیسای نرسس و سرکیس. در این میان کلیسای هاکوپ مقدس قدیمی‌ترین کلیسای اصفهان می‌باشد.
کنیسه‌های اصفهان
بیشتر کنیسه‌های اصفهان در محله جویباره که یهودی‌نشین بوده قرار گرفته‌اند. کنیسه عمو شعیا قدیمی‌ترین کنیسه اصفهان می‌باشد که در همین محل قرار گرفته‌است. در سال ۱۳۵۰ و بر اساس پژوهش‌های لطف‌الله هنرفر تعداد کنیسه‌های اصفهان بیست عدد ثبت شده است .
آرامگاه‌های اصفهان
باغ رضوان گورستان فعلی و فعال اصفهان و تخت فولاد گورستان قدیمی و تاریخی اصفهان است که به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و بزرگترین آرامگاه‌های ایران نیز شناخته می‌شود. این آرامگاه از تکیه‌های مختلفی تشکیل شده که چهارده تکیه همانند: حضرت آیت الله العظمی آقا میرزا ابولمعالی تکیه سید العراقین، تکیه میر فندرسکی و تکیه آقا حسین خوانساری مربوط به دوره صفوی است؛ و نزدیک به سی تکیه و مسجد همانند: تکیه میر محمد صادقی که جزئی از تکیه سادات محسوب می‌شود تکیه شهشهانی، تکیه واله، مسجد رکن الملک، تکیه بختیاریها و تکیه حضرت آیت الله کلباسی (ابوالمعالی) از دوره قاجار هستند. همچنین شش تکیه نیز همچون تکیه لسان الارض از تکیه‌های گلستان شهدای اصفهان محسوب می‌شوند.

موزه‌های شهر اصفهان
اصفهان به جهت داشتن موزه‌های مختلف و با ارزش مشهور است که از آن میان می‌توان به موزه‌های زیر اشاره نمود:
• موزه دفاع مقدس
• باغ موزه پروانه‌ها
• گنجینه سنگ نوشته‌های تخت فولاد
• موزه شهدای اصفهان
• موزه آب اصفهان
• موزه حمام علی قلی آقا
• موزه علوم و فنون آموزش پرورش اصفهان
• موزه تاریخ طبیعی
• موزه کلیسای وانک
• کاخ موزه چهل ستون
• موزه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی اصفهان
• گنجینه هنرهای تزئینی و هنرهای معاصر اصفهان
• موزه موسیقی
• خانه مشروطه
• موزه عصارخانه شاهی
مکان‌های تفریحی، رفاهی
شهربازی رؤیاها به عنوان پارک بازی سالانه میزبان تعدادی گردشگر می‌باشد. سیتی سنتر اصفهان مرکز رفاهی معروف‌ترین مرکز گردشگری رفاهی تجاری این شهر می‌باشد. شهربازی سرپوشیده هم در این مجموعه است.
پارک جنگلی صفه در دامنه کوه صفه یکی از پارک‌های جنگلی با امکاناتی نظیر سینما و بولینگ و تله کابین و شهربازی و … میاشد. پارک جنگلی ناژوان از معروف‌ترین پارک‌های جنگلی اصفهان است که از امکاناتی نظیر باغ پرندگان. خزندگان و پروانه‌ها و آکواریوم و دولفیناریوم پارک ابی تله سیژ و … برخوردار است.

بام شهر اصفهان
پارک آبی آبسار بزرگترین مجموعه ابی در سپاهانشهر است. همچنین بام شهر اصفهان در شمال غرب این شهر بام شهر اصفهان آکواریوم اصفهان در پارک جنگلی ناژوان به عنوان اولین تونل آکواریوم ایران در نوروز سال ۱۳۹۵ افتتاح شد و در آن انواع ماهی‌ها و آبزیان وجود دارد. باغ جوان بوستان مشتاق پارک سپاهان شهر باغ غدیر باغ فدک کوه نخودی کوه قایمیه پارک رجایی (بوستان هشت بهشت) شهربازی‌های ملک شهر صفه سیتی سنتر شهر عجایب وحید سیمرغ و … از معروف‌ترین مکان‌های تفریحی دیگر اصفهان است.